Venetië vs Amsterdam: helpt een coffeeshopverbod echt tegen massatoerisme?

Venetië trekt zo’n 25 miljoen toeristen per jaar en dat met nul coffeeshops. Gaat een coffeeshopverbod voor toeristen echt helpen tegen de negatieve gevolgen van het massatoerisme voor Amsterdam? Of zijn de coffeeshops vooral een zondebok en een middel om het niet te hebben over maatregelen die wel zoden aan de dijk zouden zetten?

‘Na de euforie…’ is de titel van een essay van Floor Milikowski, dat in 2018 in de Groene Amsterdammer verscheen. ‘Amsterdam is verworden tot een carnavalsstad waar beleggers hun vingers bij aflikken en waar toeristen de lagere inkomens verdringen’, schrijft Milikowski. ‘Ook bij bestuurders die het zo ver lieten komen valt nu het kwartje: dit kan zo niet langer.’ Zes jaar eerder, in 2012, schreef Milikowski ook al over de gevaren van het massatoerisme voor Amsterdam, met Venetië als doemscenario.

Gentrificiatie

In dat artikel, ‘Amsterdam heeft het! Starbucks!’, staan een paar interessante cijfers. Tussen 1963 en 1984 daalde het aantal inwoners van Amsterdam van 870.000 naar 680.000. Buurten als de Jordaan, de Pijp, de Indische Buurt en Westerpark raakten in verval, huizen stonden leeg en werden gekraakt. Dezelfde ontwikkeling speelde in andere Westerse wereldsteden als New York en Londen en daar begon ook de kentering, het proces dat gentrificatie is gaan heten, voordat het ver-yupping werd genoemd.

De grote stad werd hip, de grond- en huizenprijzen stegen, het aantal inwoners begon weer te groeien en de winkelstraten veranderden van karakter. Geen boekhandeltjes of speciaalzaken, maar Starbucks en Apple stores. Geen lokale ondernemers met hart voor de buurt, maar flagship, concept en brand stores van enorme multinationals. Amsterdam werd een centrum voor beleving en reclame. Disneyfication is de term die hiervoor is gemunt: ‘het proces waarbij karakter, eigenheid en authenticiteit worden verpakt in een hapklaar model’.

Massatoerisme

Toen Milikowski dit schreef, in 2012, bedroeg het aantal toeristen dat jaarlijks Amsterdam bezocht acht miljoen en het aantal coffeeshops 208. Sindsdien steeg het aantal toeristen met ruim twee miljoen per jaar, terwijl het aantal coffeeshops daalde naar 168. Milikowski’s analyse snijdt nog steeds hout:

‘Hoe hoger het aantal toeristen, hoe hoger de inkomsten voor de gemeente, hotels, winkels, horeca en culturele instellingen. In veel landen en steden is in de afgelopen decennia, met de explosie van het massatoerisme, toegegeven aan deze verleiding. Steeds meer terrassen, steeds meer evenementen, steeds meer toerbussen en rondvaartboten, steeds meer souvenirwinkels.’

In deze opsomming ontbreken de coffeeshops. En toch zijn het juist de coffeeshops die nu worden geconfronteerd met de reële mogelijkheid dat zij toeristen moeten gaan weren. Vooral vanuit het zuiden van Nederland wordt met ongeloof gekeken naar de Amsterdamse discussie over het zogenaamde ingezetenen-criterium, in de volksmond: de wietpas. Exemplarisch is deze tweet van Veerle Sleegers, jarenlang prominent SP raadslid in Tilburg:

‘In Zuid-Nederland weten we helaas uit ervaring dat het ingezetenencriterium voor coffeeshops voor meer overlast en risico door illegale handel zorgt. Ook verdere criminalisering werkt averechts. Wat wil het CDA: dogmatische symboolpolitiek of effectief beleid?’

Buitenlanderverbod

Niet voor niets handhaaft nog slechts een handvol coffeeshopgemeenten het ingezetenencriterium, waaronder Maastricht, Breda en Vlissingen. In die laatste stad is volgens ingewijden inmiddels ook een raadsmeerderheid om te stoppen met de handhaving, omdat alleen dealers profiteren van het buitenlanderverbod.

In de praktijk bleek in Zuid-Nederland al direct dat effectief optreden tegen straatdealers vrijwel onmogelijk is: ze verstoppen hun voorraad en hebben zelden meer dan vijf gram op zak. Daardoor kan de politie alleen die paar gram in beslag nemen, maar de bezitter niet vervolgen, tenzij deze op heterdaad wordt betrapt. In dit kat en muis spel wint de muis altijd. Er is bovendien een eindeloos aanbod nieuwe muizen, terwijl de kat al overwerkt is.

Enquête Wallengebied

In de discussie over een mogelijk buitenlanderverbod voor coffeeshops in Amsterdam wordt regelmatig gezwaaid met een enquête van de Dienst Onderzoek, Informatie en Statistiek van de gemeente. Aan 1100 toeristen in het Wallengebied werd gevraagd waarom zij naar Amsterdam komen. Let wel: IN het Wallengebied. Dat is alsof je bezoekers van de Keukenhof vraagt of bloemen een belangrijke reden zijn voor hun aanwezigheid ter plekke.

Van de 1100 ondervraagde toeristen op de Wallen zei 22% dat de coffeeshops de belangrijkste reden waren voor hun bezoek aan Amsterdam. Bijna tachtig procent vond andere zaken dus belangrijker. Toch wordt deze enquête door menig politicus aangevoerd als “bewijs” dat er minder toeristen naar Amsterdam zullen komen als zij niet meer welkom zijn in de coffeeshops.

Maastricht

Sommige politici hebben zelfs het lef om naar Maastricht te wijzen als voorbeeld van een stad waar de wietpas goed werkt. Maastricht zwichtte jarenlang onder extreme overlast van dealers, die na invoering van de wietpas sterk oplaaide. Tegenwoordig is het rustiger, vooral omdat buitenlandse cannabisconsumenten voortaan door rijden naar andere steden waar zij wel welkom zijn in de coffeeshops en hun cannabis niet op straat hoeven te kopen.

Belangrijker is dat Maastricht en Amsterdam op geen enkele manier vergelijkbaar zijn als het over toerisme gaat. De schaal, het grote aandeel van toeristen die per vliegtuig naar de stad komen, de bezienswaardigheden en cultuur, de eeuwenlange historie en reputatie als vrije, onafhankelijke stad… Je kunt net zo goed Appelscha vergelijken met Den Haag.

Voor alle leeftijden

Een toerist die in Amsterdam wordt geweigerd bij een coffeeshop reist niet door naar Hilversum of Utrecht, maar koopt zijn zakje wiet of hasj op straat. Al is het maar omdat hij of zij op elke straathoek zal worden gevraagd naar eventuele interesse in ‘weed, hash, coke, XTC, good price!’. Zeven dagen per week, 24 uur per dag, voor alle leeftijden en alle soorten drugs. Kortom: precies datgene dat we de afgelopen veertig jaar zo succesvol hebben weten te bestrijden door het toestaan van coffeeshops.

Zondebok

Waarom lijkt de Amsterdamse gemeenteraad dan toch te gaan kiezen voor deze zeer vergaande en omstreden maatregel, met alle risico’s op overlast van dealers en ruimere verkrijgbaarheid van drugs voor alle leeftijden? Het heeft er alle schijn van dat de coffeeshops vooral een handige zondebok zijn, die sommige politici de kans geeft ferme taal te spreken en tegelijk echt effectieve maatregelen uit de weg te gaan.

Denk aan belasting op extreem goedkope vliegtickets, serieuze beperking van het aantal AirBnB’s en hotels, doordacht beleid om authentieke ondernemers te stimuleren en Nutella winkels te beperken, het weren van cruiseschepen uit de stad en touringcars uit het centrum enzovoort.

Onnodige drukte

Wat de coffeeshops betreft: in plaats van steeds minder coffeeshops heeft Amsterdam behoefte aan méér coffeeshops, die beter verspreid liggen over de stad, om onnodige drukte te voorkomen. Ter herinnering: in 1999 bedroeg het aantal coffeeshops in Amsterdam nog 288, nu zijn dat er 120 minder, slechts 168 in totaal.

Bezint, eer gij begint

Zelden was het fraaie gezegde ‘bezint, eer gij begint’ meer van toepassing op een politiek plan, dan op het heilloze voornemen toeristen de toegang tot de Amsterdamse coffeeshops te verbieden. Laten we niet vergeten dat onder meer de rechtbank Maastricht heeft erkend dat het ingezetenencriterium een discriminerende maatregel is, die strijdig is met artikel 1 van onze Grondwet, het gelijkheidsbeginsel.

Zo’n maatregel past Amsterdam niet, nog los van alle ellende en overlast die het onvermijdelijke gevolg zullen zijn van het besluit om het dealersgilde de jackpot Amsterdam cadeau te doen.

Redactie BCD 28 juli 2020

Bronnen:

Na de euforie… Floor Milikowski, de Groene Amsterdammer, 14 februari 2018
https://www.groene.nl/artikel/na-de-euforie

Coffeeshops voor bijna kwart toeristen belangrijkste reden voor bezoek Amsterdam, NH Nieuws, 7 februari 2020
https://www.nhnieuws.nl/nieuws/261587/coffeeshops-voor-bijna-kwart-toeristen-belangrijkste-reden-voor-bezoek-amsterdam

Amsterdam heeft het! Starbucks! Floor Milikowski, de Groene Amsterdammer, 4 juli 2012
https://www.groene.nl/artikel/amsterdam-heeft-het-starbucks

De strijd om de wietpas, Advocatenblad, 4 oktober 2011
https://www.advocatenblad.nl/2011/10/04/de-strijd-om-de-wietpas/