Onderschat en onder druk: de sociale functie van de coffeeshop

Zowel van buitenaf als van binnen staat de sociale functie van de coffeeshop de laatste jaren onder toenemende druk. In een groeiend aantal coffeeshops is het roken van cannabis, ook zonder tabak, niet meer toegestaan. Deze shops kiezen er voor om afhaalloketten te worden en hun sociale functie op te geven. Dat is niet alleen een verarming van onze wereldberoemde cannabiscultuur, het maakt coffeeshops ook kwetsbaarder voor gedwongen verhuizing en ander gesol door de overheid.   

Nu steeds meer landen en Amerikaanse staten -het zijn er inmiddels 23- bezit en verkoop van cannabis legaliseren, zijn onze coffeeshops niet meer zo bijzonder als ze decennialang waren. Maar één ding maakt de Nederlandse coffeeshop nog steeds uniek op onze planeet: de mogelijkheid om, zonder lid te worden, cannabis te kopen én die ter plekke te roken of verdampen, samen met andere liefhebbers. Toch schaffen steeds meer coffeeshops dit unique selling point, consumptie ter plaatse, af. Hoe kan dat?

Twee belangrijke oorzaken zijn het tabaksverbod en de corona crisis. Sinds 1 april 2020 geldt een totaalverbod op rookruimtes en mag er ook in coffeeshops geen tabak meer worden gerookt. Kort daarvoor dwongen de corona maatregelen coffeeshops om zich te beperken tot afhaalverkoop. Die maatregelen en beperkingen zijn verdwenen, maar zeker niet alle coffeeshops hebben hun consumptieruimte in ere hersteld. Tijdens het PCN jubileumsymposium op 4 november 2022 zei PCN voorzitter Sander Hewitt: 

‘Het is begonnen tijdens corona, want toen waren we verplicht een loket. Dan blijkt in de praktijk dat het ook wel voordelen heeft. Die twee procent vervelende klanten, die ben je kwijt. En je hebt minder personeel nodig. Maar de gezelligheid is weg, de sociale interactie is weg. Ik ben zelf al veertig jaar coffeeshop-ganger en wat je voelt en meemaakt in een coffeeshop, het samen komen, de klanten onderling, de integratie: dat is alleen in de coffeeshop.’ 

Verschralen
August de Loor, veteraan expert drugsbeleid en winnaar van de Koos Zwart Award, hamert al decennia op het belang van de sociale functie van de coffeeshop. ‘Een genotsmiddel moet altijd een cultuur om zich heen hebben’, legde hij bij het PCN jubileumsymposium uit. ‘Dat is ook vanuit harm reduction, vanuit preventiebeleid heilig. Maar dat is allemaal aan het verschralen. Ik vind dat de coffeeshopbranche veel te weinig op gekomen is om dat te garanderen: de sociale functie van kopen én gebruiken in een veilige omgeving.’ De Loor noemt de coffeeshop de café-slijterij voor cannabis. Er is een divers aanbod, deskundig personeel en het is er gezellig. 

De ontmoetingsfunctie van de coffeeshop valt weg als je er alleen maar cannabis koopt en niet kunt blijven zitten. Maar ook wat je de educatieve functie zou kunnen noemen vervalt vrijwel volledig. Zeker jongere consumenten leren in de coffeeshop hoe je op een prettige manier cannabis gebruikt. Dat leren ze van andere bezoekers, van het personeel en via voorlichtingsmateriaal, zoals de PCN flyer ‘Hasj en Wiet tips’. 

Alle rangen en standen
In de periode dat het aantal coffeeshops sterk groeide, de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw, daalde het aantal jongerencentra door bezuinigingen nog harder. De shops namen de functie van de jongerencentra voor een deel over. Zoals Sander Hewitt het bij het PCN jubileum symposium formuleerde: ‘Wij zijn in de maatschappij een bepaalde smeerolie. Want ons klantenbestand is alle rangen en standen, alle kleuren en maten. En die zitten gezamenlijk in de coffeeshop en er heerst pais en vree. Eigenlijk zou het een voorbeeld moeten zijn voor de rest van de maatschappij.’ 

Er is iets heel bijzonders aan het samen met anderen consumeren van cannabis. Dat wisten de leden van de Club des Hachichins al. Dit gezelschap Franse intellectuelen, kunstenaars en schrijvers kwam tussen 1844 en 1849 regelmatig bijeen in een statig pand in Parijs. Samen aten ze er “majoun”, een soort bonbon waarin een flinke hoeveelheid hasj is verwerkt. Clubleden als schrijver Alexandre Dumas en dichter Charles Baudelaire deden bloemrijk verslag van deze stonede sessies.

Hasj-huis in Harlem
Het Amerikaanse tijdschrift Harper’s Monthly publiceerde in 1883 de reportage ‘A Hashish-House in New York’. Verslaggever Harry Hubbell Kane bezoekt een oriëntaals ingericht “hasj-huis” in Harlem, dat wordt gerund door een Griek. De bezoekers, zowel mannen als vrouwen, zijn “van de betere klasse” en er zijn ongeveer evenveel Amerikanen als “buitenlanders”. Kane heeft het er geweldig naar zijn zin; ‘Ik voel me uitermate gelukkig, in vrede met mezelf en de hele wereld’. 

Tot in de jaren veertig van de vorige eeuw zijn er in veel Amerikaanse steden zogenoemde tea pads te vinden, waarbij tea een codewoord is voor wiet. Ze hebben veel weg van onze latere coffeeshops. Er is muziek, je kunt er iets drinken, cannabis kopen en samen high worden. Ook mensen van kleur zijn er welkom, anders dan in andere clubs en Speakeasies, de illegale cafés ten tijde van De Drooglegging (1920-1933). De coffeeshop is dus niet alleen een wereldberoemd Nederlands fenomeen, maar staat in een lange internationale traditie. 

Coffeeshopcultuur
Soms zien buitenstaanders dingen scherper. Niet-Nederlanders hebben vaak meer waardering voor coffeeshops dan wij en begrijpen beter hoe bijzonder onze coffeeshopcultuur is. Dat geldt bij uitstek voor de duizenden Amerikanen die tussen 1988 en 2018 elk jaar in november naar Amsterdam reisden om daar in vrijheid de High Times Cannabis Cup te vieren en coffeeshops te bezoeken. Alle deelnemers kregen een boekje met tips en uitleg. Over coffeeshops staat in de editie van 2014: 

‘Coffeeshops are places to hang out, offering a living-room-away-from-home-atmosphere where you may feel free to read, write, play games, talk to friends or meet strangers while enjoying a beverage and a relaxed smoke.’

Een fraaie omschrijving, die helaas op veel coffeeshops niet meer van toepassing is. Terwijl er toch genoeg mogelijkheden zijn om consumptie van cannabis in de coffeeshop toe te staan. De wet gaat over tabak, dus puur roken of verdampen van cannabis mag gewoon. Ook het gebruik van tabaksvervangers, zoals het Nederlandse hennepproduct Kemph, is toegestaan. Het aanbieden van verdampers en (water)pijpen kan klanten helpen om tabaksvrij van cannabis te leren genieten. 

Weed lounges
In de Verenigde Staten en Canada groeit ondertussen het besef dat het alleen maar toestaan van wietwinkels, zonder plaatsen waar je mag consumeren, slecht beleid is. De Canadese journaliste Amanda Siebert publiceerde vorig jaar een gepassioneerd pleidooi voor weed lounges op Leafly. Voordat recreatieve cannabis in oktober 2018 legaal werd, schrijft Siebert, bestonden er in diverse Canadese steden zulke plekken, die opereerden in een grijs gebied:

‘Deze lounges dienden als community hubs en boden cannabisconsumenten een plek om zich welkom te voelen. Vraag het aan iedereen die het genoegen heeft gehad om een joint te roken in de lounge van de Victoria Cannabis Buyers’ Club, of een Volcano verdamper heeft gebruikt met vrienden in een van de vele vapor lounges in Vancouver of Toronto, en ze zullen waarschijnlijk beamen dat deze gelegenheden van onschatbare waarde waren en zorgden voor een unieke, veilige, sociale omgeving.’

Vrijheidslievend
Zelf heb ik dat genoegen gehad toen ik in maart 2018 in de achtertuin van het Hotbox Café in Toronto een joint rookte. Mét tabak nota bene, dat gebruikte ik toen nog. Binnen mocht je alleen pure cannabis roken of verdampen. De sfeer leek veel op die in de betere coffeeshop; verwelkomend en vrijheidslievend. Ik heb er een heerlijke middag doorgebracht en een stapel souvenirs gekocht. Cannabiscultuur in optima forma, al was het jammer dat je er geen cannabisproducten kon kopen.

Terug naar Nederland. Coffeeshops die consumptie helemaal verbieden maken de branche kwetsbaarder voor -nog meer- gesol door het lokale gezag. Dat blijkt bijvoorbeeld in Den Bosch. Op verzoek van burgemeester Jack Mikkers (VVD) besprak de gemeenteraad in januari 2022 het coffeeshopbeleid. De raad was enthousiast over het idee om shops “te verplaatsen naar een bedrijventerrein”, berichtte het Brabants Dagblad. En: ‘Nu volgens de gemeente de sociale functie van de coffeeshops steeds minder belangrijk wordt en het belang van het afhaalloket juist groeit, is het volgens B. en W. logisch om te gaan denken aan een afhaalcoffeeshop, een McWiet. Ongeveer zoals er vorig jaar eentje werd geopend in Amsterdam.’

Via een automaat
Wordt dat de toekomst van de coffeeshop? Verbannen naar een industrieterrein, met een verplicht totaalverbod op consumptie? Of wordt de coffeeshop helemaal afgeschaft? De Rotterdamse burgemeester Aboutaleb (PvdA) noemde die optie al in 2017 met nadruk. ‘Het is de vraag of het fenomeen coffeeshop in de toekomst nog nodig is’, verklaarde hij in het stadhuis. Aboutaleb pleitte voor “andere vormen van distributie”: ‘Via internet bestellen, en dan laten bezorgen door bona fide pakketbezorgers. Of via een automaat.’ 

Gelukkig is er van dit domme proefballonnetje nooit meer iets vernomen. Maar toch. De woorden van Aboutaleb en zijn Bossche collega Mikkers laten zien dat zowel linkse als rechtse burgmeesters er niet voor terugdeinzen om de coffeeshop de nek om te draaien als ze daar de kans voor krijgen. Ook daarom zouden coffeeshops pal moeten staan voor hun sociale functie, als veilige, vertrouwde en veelkleurige plek om samen met anderen van cannabis te genieten. En nog afgezien van het maatschappelijke belang en het belang van de consument: welk bedrijf schaft nou zelf zijn unique selling point af? 

Bron: PCN – platformcannabis.nl – Auteur Derrick Bergman is journalist, fotograaf en podcastmaker https://highteapotcast.nl/ gespecialiseerd in cannabis en voorzitter van de stichting Verbond voor Opheffing van het Cannabisverbod (VOC) https://voc-nederland.org/

Bronnen:
Registratie PCN jubileum symposium, 4 november 2022
https://www.youtube.com/@pcn25

PCN flyer Hasj en Wiet tips
https://www.cannabis-kieswijzer.nl/hash-en-wiet-tips-artikelen/hasj-en-wiettips.html

A Hashish house in New York, the curious adventures of an individual who indulged in a few pipefuls of the narcotic hemp, Harry Hubbell Kane, Harper’s Monthly, november 1883
https://repositorio.ufsc.br/bitstream/handle/123456789/132656/A_Hashish_House_in_New_York_%28H.H.Kane_1883%29.pdf?sequence=1&isAllowed=y

The Stoner’s Guide to Amsterdam, High Times Cannabis Cup 2014 guidebook

Why are there no weed lounges in Canada post-legalization? Amanda Siebert, Leafly, 27 april 2022
https://www.leafly.ca/news/canada/why-are-there-no-weed-lounges-in-canada-post-legalization

Bossche politiek twijfelt over extra coffeeshop, Brabants Dagblad, 21 januari 2022
https://www.bd.nl/den-bosch-vught/bossche-politiek-twijfelt-over-extra-coffeeshop~ace2bc76/

Aboutaleb wil coffeeshops weg uit Rotterdam, Algemeen Dagblad, 1 november 2017
https://www.ad.nl/rotterdam/aboutaleb-wil-coffeeshops-weg-uit-rotterdam~a17b2b55/