Het Nederlandse wietexperiment: Een update over de laatste ontwikkelingen en uitdagingen

Het experiment gesloten coffeeshopketen heeft tot doel de productie en verkoop van hennep en hasjiesj in coffeeshops te reguleren. In de Kamerbrief van december 2022 werd aangekondigd dat naar verwachting eind 2023 gestart wordt met een aanloopfase in Breda en Tilburg. In deze fase wordt op kleine schaal geoefend met de keten en alle processen en systemen die hierbij komen kijken. In dit artikel wordt ingegaan op de aanloopfase en de bijbehorende voorwaarden, de mogelijke deelname van Amsterdam aan het experiment en de aanwijzing van de tiende teler. 

Aanloopfase: wat houdt dit in?
De aangekondigde overgangsfase in 2024 is een vertraging ten opzichte van de vorige planning. Dit is volgens de meest recente planning van de telers het eerste moment waarop kwantiteit, kwaliteit en diversiteit van de geproduceerde hennep en hasjiesj voldoende is. Vanaf de overgangsfase mogen de deelnemende coffeeshops gereguleerde hennep en hasjiesj verkopen, naast het gedoogde aanbod. Zes weken later start de experimenteerfase. Vanaf dat moment mogen de deelnemende coffeeshops enkel de gereguleerde hennep en hasjiesj verkopen. Daarom is het belangrijk dat het geproduceerde aanbod vanaf de overgangsfase voldoende is.

De aanloopfase is bedoeld om op kleine schaal te oefenen met de keten en alle processen en systemen die hierbij komen kijken. Het doel is om zo ervaring op te doen voordat de experimenteerfase begint. In deze fase wordt op kleine schaal gereguleerde hennep en hasjiesj geleverd aan deelnemende coffeeshops in Breda en Tilburg. Het aanbod hoeft dan nog niet voldoende te zijn. Zo kunnen er, ondanks de opgelopen vertraging, toch al eerder concrete stappen worden gezet binnen het experiment.
Een aantal burgemeesters, de Inspectie Justitie en Veiligheid, verschillende telers en coffeeshophouders zien de voordelen van een aanloopfase. Maar vanuit dezelfde partijen zijn ook zorgpunten geuit ten aanzien van:

• Dubbel handhavingsregime (500 gr. gedoogde en 500 gr. gereguleerde producten in de coffeeshops).
• Het versterken van een marktvoordeel voor telers die door de aanloopfase eerder kunnen starten dan andere telers.
• Verschillen die kunnen ontstaan tussen coffeeshops in Breda en Tilburg en in de overige gemeenten.
• Eventuele imagoschade voor het experiment wanneer de kwaliteit van de hennep en hasjiesj onvoldoende blijkt te zijn.

De politie en het Openbaar Ministerie hebben een aantal overdenkingen en vragen aan de ministers meegegeven, wijzend op de risico’s van twee handhavingsregimes. Deze overdenkingen zien toe op hoe handhaafbaar een tweehandhavingsregime is, hoe daar effectief toezicht op wordt gehouden, of de rechtszekerheid niet in gevaar komt en of een dergelijk regime geen misbruik in de hand werkt.

De politie en het Openbaar Ministerie stellen daarnaast dat tijdelijke aanwezigheid van twee stromen in de coffeeshop niet aansluit bij de kern van het experiment, te weten een gesloten gedecriminaliseerde coffeeshopketen. De politie en het Openbaar Ministerie hebben laten weten dat het een politiek bestuurlijk experiment is en dat zij dit besluit zullen uitvoeren en zich vanuit hun rol uiteraard ten volle zullen inzetten. 

Er is tegemoet gekomen aan de genoemde zorgpunten door beperkende eisen en voorwaarden te stellen aan de aanloopfase. Zo wordt de omvang van de aanloopfase beperkt, de ontwikkelingen tijdens de aanloopfase gemonitord en is het mogelijk om voortijdig te stoppen.

Doel en planning
De coffeeshops in de overige deelnemende gemeenten mogen dan nog geen gereguleerde producten verkopen. Tijdens de aanloopfase kunnen de partijen vast ervaring opdoen met de levering van hennep en hasjiesj en het toezicht hierop. Hieronder vallen bijvoorbeeld het aanbod van hennep en hasjiesj afstemmen op de vraag, het beveiligd vervoer en het gebruik van een track & trace-systeem. Deze ervaringen zullen worden gedeeld met alle andere deelnemende gemeenten en coffeeshops. Verbeteringen kunnen tijdens de aanloopfase worden doorgevoerd, zodat de start van de overgangs- en experimenteerfase in alle deelnemende gemeenten soepeler kan verlopen.

Op basis van de meest recente planning van de telers zal de start naar verwachting in het vierde kwartaal van 2023 zijn. De aanloopfase eindigt op het moment dat de overgangsfase in alle deelnemende gemeenten start. Zoals gezegd, naar verwachting in het eerste kwartaal van 2024. Het ministerie blijft met de telers in gesprek om te bepalen of er daadwerkelijk gestart kan worden met de aanloopfase aan het einde van dit jaar. 

Eisen & voorwaarden
Alle eisen uit de wet- en regelgeving, die tijdens de overgangsfase gelden voor de gereguleerde hennep en hasjiesj, zijn ook van toepassing gedurende de aanloopfase. Zo gelden er bijvoorbeeld eisen ten aanzien van beveiligd vervoer, het track & trace-systeem en adequate beveiliging van coffeeshops. Coffeeshophouders uit Breda en Tilburg zijn tijdens de aanloopfase, net zoals tijdens de overgangsfase, niet verplicht om gereguleerde producten af te nemen. Oftewel, het is gedurende deze fase nog toegestaan om het gedoogde aanbod op voorraad te hebben en te verkopen conform de eisen van het gedoogbeleid. In voorbereiding op de aanloopfase zullen de landelijke en lokale toezichthouders afspraken maken over de taakverdeling en nadere invulling van het toezicht op de eisen. 

Passend bij het doel van de aanloopfase om op kleine schaal te oefenen en aansluitend op de genoemde zorgpunten en de juridische mogelijkheden, is de omvang van de aanloopfase op verschillende manieren beperkt: 

• De aanloopfase vindt plaats in twee coffeeshopgemeenten: Breda en Tilburg. Dit betekent dat de telers alleen producten mogen leveren aan coffeeshops in deze gemeenten. Een beperkte geografische schaal is noodzakelijk voor het benodigde toezicht. Gekozen is voor Breda en Tilburg omdat het initiatief van een aanloopfase afkomstig is van de burgemeesters van deze gemeenten. 

• Tijdens de aanloopfase wordt de maximale handelsvoorraad van gereguleerde producten beperkt tot 500 gram. Naast de op grond van het gedoogbeleid toegestane 500 gram gedoogde producten, mogen coffeeshops tijdens de aanloopfase 500 gram gereguleerde producten op voorraad hebben. Dit zal in de lokale regelgeving worden vastgelegd. Vanaf de overgangsfase mogen coffeeshops een weekvoorraad gereguleerde hennep en hasjiesj als handelsvoorraad hebben, tenzij de burgemeester anders beslist op grond van artikel 12b van het Besluit Experiment gesloten coffeeshopketen.

• De aanloopfase start pas als minimaal drie telers gereed zijn om producten te leveren aan coffeeshops én de overgangsfase naar verwachting uiterlijk zes maanden later zal starten. Door met minimaal drie telers te starten hebben coffeeshophouders de keuze uit het aanbod van verschillende telers. Er geldt geen maximumaantal telers tijdens de aanloopfase: zodra een teler gereed is om te leveren kan deze alsnog aansluiten. Het streven is dat de aanloopfase maximaal zes maanden duurt. Op het moment dat de aanloopfase start, moet de verwachting zijn dat de overgangsfase uiterlijk zes maanden later kan starten. De ministers zullen in hun besluit over het startmoment van de aanloopfase de meest recente planning van de telers meenemen. Zo wordt de kans dat de aanloopfase langer dan zes maanden duurt zoveel mogelijk beperkt.

• De ontwikkelingen worden tijdens de aanloopfase gemonitord en indien nodig voortijdig stopgezet. Omdat gemeenten het beste zicht hebben op hoe eventuele risico’s zich openbaren, vindt periodiek overleg plaats tussen burgemeesters, Openbaar Ministerie en politie (binnen de lokale driehoek) over de gang van zaken en eventuele incidenten. Wanneer de aanloopfase tot gevolg heeft dat de openbare orde of veiligheid ernstig in het geding komt, kan in overleg met de burgemeesters worden besloten om de aanloopfase te stoppen. Dit besluit zal vervolgens door de burgemeesters worden geëffectueerd door de toegestane handelsvoorraad voorraad voor gereguleerde producten van 500 gram op 0 gram te zetten.

Mogelijke deelname Amsterdam
In het coalitieakkoord is afgesproken dat het experiment wordt uitgebreid met een grote stad. In eerdere brieven aan de Kamer heeft het ministerie van J&V gemeld dat er aan burgemeesters van gemeenten met meer dan 100.000 inwoners is gevraagd om interesse voor deelname kenbaar te maken. 

Amsterdam heeft inmiddels te kennen gegeven welke voorwaarden zij stellen aan deelname aan het experiment. De gemeente stelt onder andere de voorwaarde dat het experiment niet leidt tot een toename van straathandel en dat het aanbod van deelnemende coffeeshops op hetzelfde niveau blijft als voorheen. Daarnaast wil Amsterdam vooraf duidelijkheid over de financiering en uitvoering van het experiment.

Amsterdam is een belangrijke speler op de Nederlandse coffeeshopmarkt. De toevoeging van een grote stad levert een belangrijke bijdrage aan de invulling van het experiment. Met vastgestelde criteria van 100.000 inwoners en de aanwezigheid van tenminste 10 coffeeshops komen drie stadsdelen in aanmerking van deelname; Zuid, Oost en West.   
De gemeente heeft nog geen besluit genomen over de keuze van het stadsdeel. Deze volgt naar verwachting medio juni.

Aanwijzing 10e teler
De aanwijzing van de tiende teler is een belangrijke stap in de voortgang van het experiment. Hiermee is de verwachte teeltcapaciteit van de gereguleerde hennep en hasjiesj voldoende om het experiment te kunnen starten. De telers zullen in de aanloopfase en experimenteerfase gereguleerde hennep en hasjiesj produceren voor de deelnemende coffeeshops. De telers zijn gevestigd in verschillende regio’s van Nederland.

De verwachting is dat er op korte termijn meer informatie beschikbaar komt over de keuze van het stadsdeel in Amsterdam en de start van de aanloopfase in Breda en Tilburg. 
De BCD volgt de ontwikkelingen op de voet en zal er de komende maanden met regelmaat over publiceren. 

Redactie BCD, 17 mei 2023