Gemeenten denken verschillend over experiment
Veel media schrijven overwegend negatief over de haalbaarheid van het wietexperiment. De coffeeshopsector en de verschillende gemeenten denken daar veel genuanceerder over.
Afgelopen weken namen veel gemeenten een beslissing over deelname aan het experiment. De burgemeesters, lokale politiek en de coffeeshops denken daar in iedere gemeente weer anders over. Uiteindelijk lieten 26 gemeenten weten te willen deelnemen.
In veel gemeenten ging er een discussie in de gemeenteraad vooraf aan het besluit. Ook vond er in een aantal gemeenten overleg plaats met de lokale coffeeshops. In iedere gemeente ontstond een andere dynamiek rondom het experiment. Het leverde een heel divers beeld op van wat er speelt in de verschillende gemeenten. Dat beeld versterkt de stelling dat het coffeeshopbeleid niet zonder gemeentelijk maatwerk kan. Dit artikel omschrijft enkele cases. Samen geven die een indicatie van wat er speelt in de verschillende gemeenten.
Utrecht toont interesse, maar meldt zich nog niet aan
Van de elf shops in Utrecht toonde een kleine minderheid interesse in een vrijwillige deelname aan het experiment. Verplichte deelname van alle shops, uitsluiten van buitenlandse hasj en angst van coffeeshops voor de abrupte overgang van de illegale achterdeur naar gereguleerde wiet waren enkele belangrijke argumenten voor de keuze tot afzien van deelname. De raadsleden en burgemeester Van Zanen luisterden goed naar de wensen van de coffeeshops en konden zich vinden in de argumenten. Maar omdat Utrecht als een van de grote steden sterk overtuigd was van het belang van deelname van een grotere stad schreef de burgemeester uiteindelijk een brief aan de minister waarin hij interesse toont in deelname. Dat zou dan alleen gaan gebeuren onder enkele strikte voorwaarden, die overeenkwamen met de bezwaren van de coffeeshops. De raadsleden spraken zich formeel nog niet uit over deelname.
In de brief waarmee Utrecht interesse toont voor deelname aan het experiment staat dat Utrecht moeite heeft met de verplichte deelname van álle coffeeshops. De brief stelt: ‘Verplichte deelname zou nodig zijn vanwege de uniformiteit, om de consument niet in verwarring te brengen en om gemeenten niet op te zadelen met dubbel toezicht.’ De gemeente Utrecht schrijft in de brief dat uniformiteit ook kan worden gerealiseerd via deelname van alleen de coffeeshops die dat wél willen. Volgens Utrecht is het dubbele toezicht op de coffeeshops daarbij geen probleem.
Verder wijst de gemeente erop dat het aanbod van de wiet goed van kwaliteit moet zijn en wijst zij specifiek op het gemis van het aanbod van buitenlandse hasj. Er moet volgens Utrecht voldoende voorbereidingstijd zijn om de coffeeshops soepel te laten switchen naar een 100% gereguleerd aanbod. De brief van de gemeente Utrecht aan de minister is mede namens wethouder Victor Everhardt ondertekend. Everhardt maakt zich al veel langer hard voor allerlei vormen van regulering van de cannabisproductie in Nederland.
Eindhoven doet niet mee
Burgemeester Jorritsma van Eindhoven toonde zich enkele keren erg kritisch over het wietexperiment, hoewel de Eindhovense gemeenteraad zich in oktober 2017 had uitgesproken vóór deelname. Uiteindelijk nam de burgemeester in overleg met de Eindhovense bond van dertien coffeeshops (VCE) het besluit om niet deel te nemen ‘Nu de contouren van het experiment bekend zijn, zie ik geen andere keus dan de inschrijving aan mij voorbij te laten gaan,’ schrijft de burgemeester in mei 2019 aan de gemeenteraad. De redenen om niet deel te nemen aan het experiment zijn de randvoorwaarden. Verplichte deelname van alle coffeeshops, geen buitenlandse hasj in het experiment, invoering van het Ingezetenen-criterium en de vraag of het Rijk wel voldoende financiële garanties geeft als het experiment mislukt, zijn belangrijke redenen om niet mee te doen.
Groningse telers willen wel, coffeeshops niet
De twaalf coffeeshops in de gemeente Groningen zijn verdeeld over deelname aan het experiment. Sommige shops zijn voor deelname, andere shops zien het niet zitten. De coffeeshops trekken naar de gemeente toe samen op en laten weten niet te willen deelnemen vanwege de verplichting dat álle shops moeten deelnemen al Groningen een experimentgemeente wordt. De Groningse coffeeshops stellen voor dat hun vergunning overdraagbaar wordt zodat ondernemers die niet mee willen doen eruit kunnen stappen. Ondanks de bezwaren van de coffeeshops wil burgemeester Den Oudsten toch deelnemen met zijn stad. Ook de gemeenteraad heeft zich uitgesproken voor deelname, al leeft er veel twijfel bij de raadsleden.
Opvallend in Groningen is dat twee lokale telersinitiatieven uit de cannabisbranche een vurig pleidooi houden voor deelname van Groningen aan het experiment. In geen enkele andere gemeente was zo’n sterk geluid van dat deel van de cannabissector te horen.
Haarlem ziet af van deelname
Haarlem telt zestien coffeeshops. Omdat Haarlem een soort modelstad is vanwege het keurmerk van coffeeshops – ‘Het Model Haarlem’- , leek het logisch dat de stad zou deelnemen aan het wietexperiment. De gemeenteraad wilde daarom graag dat Haarlem zich zou aanmelden, maar de coffeeshops zagen dat niet zitten. Het idee van de coffeeshops daarbij is dat er na een aantal instabiele jaren nu eindelijk rust is in Haarlem en dat het keurmerk er nu goed werkt. Het lijkt de shops geen goed idee om met deelname aan het experiment nu weer hun nek uit te steken. De gemeenteraad was teleurgesteld over het negatieve besluit van de coffeeshops, maar respecteerde deze wens. Haarlem zal niet meedoen aan het experiment, maar de verstandhouding tussen de coffeeshops en de lokale politiek bleek in dit proces zeer constructief.
Tilburg wil geen Ingezetenen-criterium meer
De elf coffeeshops in Tilburg willen unaniem deelnemen aan het wietexperiment. Burgemeester Weterings van Tilburg voerde namens een VNG-werkgroep de gesprekken met justitieminister Grapperhaus over het experiment en toonde zich meermaals kritisch over de randvoorwaarden van het experiment. De burgemeester wil nu meedoen aan het wietexperiment, maar stelt daarbij dat Tilburg geen grensgemeente is en dat daarom het Ingezetenen-criterium niet hoeft te worden (her)ingevoerd. Tilburg handhaafde vanaf 2012 tot maart 2018 het Ingezetenen-criterium, om overlast van buitenlandse consumenten te weren. Na maart 2018 is de handhaving van dat criterium een tijd lang op proef niet meer gehandhaafd en op basis van de positieve ervaringen met die proef is handhaving van het criterium nu definitief van de baan.
Apeldoorn wil deelnemen aan het experiment
In Apeldoorn was de gemeenteraad al langere tijd erg enthousiast over deelname aan het wietexperiment. Ook voormalig burgemeester Berends, die onlangs vertrok als burgemeester, was vóór deelname aan het experiment. Zijn opvolger – interim-burgemeester Van Wingerden – en de wethouders hadden echter zware bedenkingen. Het college van B&W van Apeldoorn is vooral bang voor de financiële claims van coffeeshops die niet willen deelnemen aan het experiment. In een felle raadsvergadering kwamen de raad en het college van B&W tegenover elkaar te staan. Uiteindelijk besloot de burgemeester om toch gehoor te geven aan de wens van de gemeenteraad om Apeldoorn aan te melden voor het experiment. Het besluit tot deelname overviel de vijf lokale coffeeshops een beetje. Voorafgaand aan het besluit om deel te nemen was geen overleg met de coffeeshopondernemers, die voor een deel open staan voor het experiment, onder dezelfde voorwaarden als die vrijwel alle gemeenten en coffeeshops stellen.
Nijmegen wil wel, shops niet
In Nijmegen heeft burgemeester Bruls besloten om deel te nemen aan het experiment zonder goed overleg met de dertien Nijmeegse coffeeshops. De coffeeshops zelf nemen liever niet deel aan het experiment, maar de burgemeester zag dat wel zitten. Een aantal gemeenteraadsleden had twijfels over deelname aan het experiment, maar sprak zich niet uit tegen deelname. In Nijmegen speelt ook het Ingezetenen-criterium. Nijmegen ligt niet ver van de Duitse grens en er was daarom sprake van dat Nijmegen het Ingezetenen-criterium zou moeten gaan handhaven als de gemeente gaat deelnemen aan het experiment. Veel gemeenten uit de drie zuidelijke provincies zijn erg huiverig over dat Ingezetenen-criterium omdat het debacle rondom de wietpas nog in het geheugen staat geprint. Maar de burgemeester garandeert dat dat Ingezetenen-criterium er niet zal komen.
Maatwerk
Dit beeld is niet compleet maar het geeft een goed idee wat er speelt in de verschillende gemeenten. Opvallend is dat waar bijvoorbeeld Eindhoven beslist om niet deel te nemen, het bestuur in Utrecht in een brief stelt wel te willen deelnemen, hoewel beide gemeenten dezelfde kritiek hebben op enkele randvoorwaarden van het experiment. In sommige gemeenten is de raad voor en in een andere gemeente net niet, hetzelfde geldt voor de burgemeester. Ook valt op dat in gemeenten als Haarlem, Eindhoven en Utrecht de gemeenten en de coffeeshops goed lijken te kunnen communiceren, terwijl dat in Nijmegen en Groningen minder het geval is. Ook valt op dat het Ingezetenen-criterium voor veel gemeenten aan de rand van het land een issue is. Veel grotere gemeenten hebben geen zin om dat criterium (opnieuw) in te voeren om drama’s zoals in 2012 met de wietpas te vermijden.
In iedere gemeente spelen weer andere zaken, zowel politiek als praktisch gezien. Daarom is gemeentelijk maatwerk in het coffeeshopbeleid een must.
Op weg naar een optimaal systeem
De randvoorwaarden van het wietexperiment, zoals nu voorgesteld in Den Haag, wekken de nodige weerstand op bij gemeenteraden, burgemeesters en coffeeshops in de gemeenten waar het experiment mogelijk gaat plaatsvinden. Maar hoopvol is dat in sommige gemeenten in ieder geval een belangrijke eerste stap is gezet naar constructieve gesprekken tussen de lokale politiek, het lokale bestuur, de coffeeshops en andere betrokken partijen die de regulering van de achterdeur in de praktijk vorm moeten gaan geven. Want het experiment is een opzet naar een situatie met een gereguleerde wietproductie in Nederland en een normalisering van de cannabissector. Het huidige voorstel voor het experiment is bescheiden van ambitie en er zal nog veel aan geschaafd moeten worden voor het in praktijk kan worden gebracht. Maar je kunt het ook zien als een serieuze eerste stap naar een nieuwe volmaakte situatie, waarbij de overheid samen met de gemeenten en de coffeeshops bouwen aan een optimaal systeem.
Redactie BCD, 21 juni 2019