Banken en coffeeshops: probleem is het beleid, niet de bank 

Dat coffeeshops in een spagaat zitten door het gedoogbeleid is geen nieuws. Maar ook de Nederlandse grootbanken zitten in een spagaat, door de combinatie van gedoogbeleid en steeds strenger anti-witwasbeleid. Het goede nieuws is dat het contact tussen de banksector en de coffeeshopbranche sterk is toegenomen en daarmee ook het begrip voor elkaar. Het Landelijk Overleg speelt een belangrijke rol in dat proces en hoopt samen met de banken een gedragscode voor coffeeshops te ontwikkelen. 

Een kleine vijftien jaar geleden, in augustus 2008, werd de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme, de Wwft, van kracht. Twee eerdere wetten werden samengevoegd om te voldoen aan de derde Europese witwasrichtlijn. Voor coffeeshopondernemers leverde de Wwft al snel problemen op met hun bank. Banken plakten het etiket “hoog risico” op de coffeeshop, weigerden nieuwe rekeningen te openen voor coffeeshops en zegden soms zelfs bestaande rekeningen op. 

Bankenbrief Wouter Bos
De “bankenbrief” van voormalig minister van financiën Wouter Bos (PvdA) uit 2010 bracht rust, al bleek die tijdelijk te zijn. Bos schreef in de brief: ‘Vanuit mijn perspectief is het noodzakelijk dat zeker gesteld wordt dat naast legale ook gedoogde bedrijven toegang hebben tot betaalfaciliteiten. Deze bedrijfstakken categoraal uitsluiten van betaalfaciliteiten die noodzakelijk zijn voor een maatschappelijk geaccepteerde deelname aan het economisch verkeer, is ongewenst.’ Veel beter is “een individuele toetsing (…) van de mate waarin een specifieke coffeeshop een acceptabel of onacceptabel risico vormt voor de bank”.

De Wwft is sinds de brief van Wouter Bos een aantal keren aangescherpt. Twee grootbanken betaalden forse schikkingen aan de staat wegens nalatige klantcontroles: ING 775 miljoen in 2018 en ABN Amro 480 miljoen in 2021. Inmiddels doen dertienduizend bankmedewerkers de hele dag niets anders dan klanten en geldstromen controleren, dat is bijna een vijfde van al het bankpersoneel in ons land. Kosten: 1,4 miljard per jaar. Die extra kosten worden doorberekend aan zakelijke klanten, waarbij “hoog risico” klanten zoals coffeeshops en autogarages aanzienlijk meer betalen dan andere klanten.  

Opnamelimiet Rabobank
Een dieptepunt in de relatie tussen banken en coffeeshops is de opnamelimiet voor contant geld die de Rabobank in september 2020 aankondigt. Coffeeshops mogen vanaf 1 januari 2021 niet meer dan 8000 euro per maand opnemen, maakt de bank bekend. ‘Dat was voor de BCD de directe aanleiding om actief met de bankenproblematiek aan de slag te gaan’, blikt BCD voorzitter Simone van Breda terug. De problematiek is direct vanuit het Landelijk Overleg opgepakt. Een ledenraadpleging in deze periode wijst uit dat 78 procent van de respondenten problemen heeft met een bank. 

De contant geld limiet wordt het meest genoemd, maar er zijn meer problemen, zoals het weigeren van een nieuwe rekening, problemen bij het verkrijgen van een pin-apparaat en de stroom aan vragenlijsten die moeten worden ingevuld. Ook de manier waarop de bank hen bejegent ergert de coffeeshopondernemers. Van Breda: ‘Brieven worden bijvoorbeeld ondertekend met “Team coffeeshops”, zodat je geen naam hebt van een contactpersoon. Heel vervelend.’ 

Vermoeden van witwassen
Een aantal coffeeshops spant rechtszaken aan tegen banken en worden door de rechter in het gelijk gesteld. Zo oordeelt de rechtbank Amsterdam in april 2021 dat ABN Amro verplicht is een bankrekening te openen voor een coffeeshop. Het vermoeden van witwassen kan niet worden gebaseerd op alleen het feit dat er grote sommen contant geld in de coffeeshop rondgaan en dat de coffeeshop hemelsbreed vijftien kilometer van de grens ligt. 

Eind april stuurt het Landelijk Overleg een brandbrief aan het ministerie van financiën over de problemen met contant geld. Ook de 104 coffeeshopgemeenten ontvangen deze brief kort daarna. De ABC heeft al eerder aan de bel getrokken bij financiën over de contant geld problemen, in april en december 2020. 

Corona
In de brandbrief van april 2021 leggen de drie coffeeshopbonden uit dat de steeds strengere eisen van de banken tot een onmogelijke situatie hebben geleid. De banken willen dat de verhouding tussen de betalingen met pin en cash 70/30 is en door corona zijn pin- en contactloze betalingen sterk toegenomen. Nu de opname van contant geld sterk beperkt wordt, hebben coffeeshops niet genoeg contant geld meer om de leveranciers aan de achterdeur mee te betalen. Door het gedoogbeleid is contante inkoop van cannabis immers de enige optie.

De Rabobank heeft alle coffeeshopondernemers die bij hen bankieren in maart 2021 gewaarschuwd dat overschrijding van de opnamelimiet tot opzeggen van de rekening zal leiden. In hun brandbrief citeren de bonden uit deze Rabo brief: ‘Rabobank wil niet betrokken zijn bij geldopnames die worden aangewend voor de inkoop van (handels)voorraad van bedrijven of personen in uw sector.’ Dit druist rechtstreeks in tegen de bankenbrief van Bos. En overstappen naar een andere bank is voor een coffeeshop vrijwel onmogelijk geworden. Conclusie van de bonden: ‘De banken draaien hiermee het gedoogbeleid eigenhandig de nek om, anders kan het niet gezegd worden.’

Kwinkslag
De brandbrief levert resultaat op. Minister van financiën Wopke Hoekstra (CDA) meldt de Tweede Kamer op 1 juli “dat er overleg zal plaatsvinden tussen de coffeeshopbranche, de Nederlandsche Bank, de Nederlandse vereniging van banken, het ministerie van Justitie en Veiligheid en het Openbaar Ministerie om te bespreken welke mogelijkheden er zijn”. Op 7 juli vindt het eerste overleg plaats. Namens de branche voeren BCD voorzitter Simone van Breda, BCD secretaris Ferry de Boer, PCN bestuurslid Hein Schafrat en twee advocaten het woord. Met een kwinkslag weet Van Breda het ijs snel te breken: ‘Dan zei ik: wij hebben het over de bankenproblematiek, maar jullie hebben het natuurlijk over de coffeeshopproblematiek.’ 

De Rabobank krijgt op 21 juli een tik op de vingers van de Rechtbank Midden-Nederland. De bank moet toestaan dat een coffeeshop contant geld bestellingen via derden plaatst “voor zover daarmee de door de bank vastgestelde limiet van € 8.000,- voor de opname van contante gelden overschreden wordt”. Het beleid van de bank is “naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar en in strijd met haar bijzondere zorgplicht”. 

Faillissement
Na een juridische procedure van een van de leden gaat de Rabobank overstag en komt met maatwerk beleid voor coffeeshops. De opnamelimiet van €8000 blijft de norm, schrijft de bank in september 2021 aan de bonden, “echter kan deze limiet op basis van maatwerk per coffeeshop worden aangepast op basis van een afdoende onderbouwde, reële liquiditeitsprognose”. De druk is even van de ketel, maar het faillissement van waarde transporteur RCCS in maart 2022 veroorzaakt nieuwe onrust. Veel coffeeshops maakten gebruik van de diensten van RCCS.

Het Landelijk Overleg stuurt een paar dagen na het faillissement wederom een brief aan de Tweede Kamer over het acute probleem dat hierdoor is ontstaan. Er zijn nu nog maar twee waarde transporteurs, Brinks en VTS, maar Brinks heeft altijd geweigerd geld te vervoeren voor de coffeeshopbranche. 

Na de uitleg van dit probleem en het wettelijk kader volgt een aantal mogelijke oplossingen. De coffeeshop kan elke dag contant geld gaan pinnen, maar dan moet personeel dagelijks met grote hoeveelheden cash over straat, met een reëel risico op een overval. De coffeeshop kan klanten verplichten contant te betalen, maar dat is niet werkbaar en druist in tegen het beleid van overheid en banken om juist niet-contant betalen te stimuleren. Legaliseren is een oplossing, maar dat “lijkt op korte termijn ook niet haalbaar, gelet op het experiment gesloten coffeeshopketen dat nog in de kinderschoenen staat”, aldus de brief.

Sigrid Kaag
Er is een oplossing die wél op korte termijn haalbaar is: ‘De gevraagde oplossing is om te bevestigen aan de sector dat coffeeshops niet langer als verhoogd risicogroep gelden, en er met de sector afspraken gemaakt worden dat coffeeshops gewoon weer toegang tot de cashfaciliteiten van de banken krijgen.’ De nieuwe minister van financiën, Sigrid Kaag (D66), beantwoord de brief van het Landelijk Overleg op 14 april 2022. ‘Het ministerie van Financiën heeft overleg gevoerd met uw organisatie’, schrijft Kaag. ‘Uit deze overleggen begrijp ik dat de coffeeshopsector graag kijkt naar beheersmaatregelen die zijzelf kan nemen. Deze aanpak moedig ik aan.’

De brief van Kaag is “eigenlijk een opdracht om aan tafel te gaan met de banken en het ook over een gedragscode te hebben”, zegt Simone van Breda. Het Landelijk Overleg ontwikkelt een presentatie over coffeeshops en banken en Van Breda en secretaris Ferry de Boer presenteren deze bij de drie grootbanken Rabo, ING en ABN Amro, de Nederlandse Vereniging van Banken en het ministerie van financiën. Bij die laatste presentatie schuiven ook ambtenaren van het ministerie van JenV, het ministerie van VWS en een medewerker van de Nederlandsche Bank aan. ‘Transparantie is het sleutelwoord’, zegt Van Breda. ‘Als je maar kan uitleggen wat je doet.’ 

Historisch Moment
Afgelopen november 2022 was voor de coffeeshop-sector een historisch moment waar voor het eerst de drie ministeries, de Nederlandsche Bank en het Landelijk Overleg samen kwamen. De inzet van het Landelijk Overleg is dat coffeeshops niet langer onder hoog risico vallen. Ze worden immers al zeer streng getoetst en moeten zich aan strenge regels houden om hun gedoogverklaring te kunnen behouden. Neem de Bibob- toets, die doorgaans veel verder gaat dan de tets die de bank uitvoert bij het door de Wwft verplicht gestelde cliëntenonderzoek. ‘Het zou goed zijn het cliëntenonderzoek af te stemmen op de Bibob-toets’, ‘en dat waar een Bibob-toets tot een positieve beslissing leidt, het cliëntenonderzoek van de bank niet tot een andere beslissing kan leiden.’ Deze controle is volgens de minister niet afdoende en is het aan de sector en de banken om afspraken met elkaar te maken. 

Het onderlinge contact tussen de banken en de coffeeshopbonden is de afgelopen twee jaar dus flink toegenomen. En dat geldt ook voor het onderlinge begrip, zegt Van Breda. ‘Wij hebben ons als belangenvereniging geprofileerd als brug tussen de coffeeshops en de banken. Dat werkt twee kanten op; we leggen collega’s uit waarom je geen nieuwe Rolex kunt kopen op je zakelijke rekening, om maar een voorbeeld te noemen. En we vertellen de banken hoe het overkomt als er geen naam onder hun brieven staat. Waar we best wel trots op zijn: bij onze volgende ALV gaat de ABN Amro een presentatie geven. Ze willen echt wel.’ 

Gedragscode
Het Landelijk Overleg hoopt dit jaar onder auspiciën van de Nederlandse Vereniging van Banken met de drie grootbanken en DNB te overleggen over de vraag hoe een gedragscode of keurmerk voor coffeeshops eruit moet gaan zien. Zo’n gedragscode zou beide partijen, de shops én de banken, duidelijkheid kunnen geven en conflicten en rechtszaken kunnen voorkomen. 

Redactie BCD, 18 februari 2023

Bronnen:
Witwasonderzoek OM te smalle basis: ING mocht relatie met coffeeshops niet opzeggen, Accountancyvanmorgen.nl, 11 oktober 2022
https://www.accountancyvanmorgen.nl/2022/10/11/witwasonderzoek-om-te-smalle-basis-ing-mocht-relatie-met-coffeeshops-niet-opzeggen/

Brief Landelijk Overleg aan de griffies van alle coffeeshopgemeenten, 14 mei 2021: Dringende oproep aandacht banken-problematiek cannabis-sector (inclusief profiel coffeeshopbranche en brandbrief contante gelden aan ministerie van financiën d.d. 28 april 2021)
https://veenendaal.raadsinformatie.nl/document/10130471/1/LIS2021_81+Bond+van+Cannabis+Detaillisten+%28BCD%29+-+Dringende+oproep+aandacht+banken-problematiek+cannabis-sector

Reactie minister van financiën Kaag op Landelijk Overleg over contant geld, 14 april 2022
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/04/14/reactie-op-brief-bond-van-cannabis-detaillisten-over-contant-geld

Banken zitten in een spagaat tussen justitie en klagende ondernemers, Trouw, 27 november 2021
https://www.trouw.nl/economie/banken-zitten-in-een-spagaat-tussen-justitie-en-klagende-ondernemers~b5a90fc2/ 

Antwoorden minister Hoekstra op Kamervragen over spanningen bij toepassing Wwft, 19 november 2021
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2021/11/19/antwoorden-op-kamervragen-over-spanningen-bij-toepassing-wwft

Wijziging kosten bankrekening coffeeshops, nieuwsbericht ABN Amro, 28 oktober 2021
https://www.abnamro.com/nl/nieuws/wijziging-kosten-bankrekening-coffeeshops

Doorbraak: Rabobank komt met maatwerk voor cash opnames coffeeshops, PCN website, 21 september 2021
https://platformcannabis.nl/redactionele-artikelen/doorbraak-rabobank-komt-met-maatwerk-voor-cash-opnames-coffeeshops.html

Coffeeshopbonden bespreken bankproblemen met ministeries van Financiën en J&V, BCD website, 26 augustus 2021
https://www.coffeeshopbond.nl/coffeeshopbonden-bespreken-bankproblemen-met-ministeries-van-financien-en-jv/