Wietexperiment: Durf een doel te stellen!

In dit laatste artikel van onze zomerserie over het wietexperiment stellen wij dat de politiek vooraf een doel moet stellen wat betreft het wietexperiment. Om dat doel vervolgens in fases te gaan realiseren.

Het wietexperiment gaat tot grote verschuivingen leiden op de Nederlandse cannabismarkt, zowel op het gedoogde als het illegale deel. Als het experiment begint heeft dat gevolgen voor ALLE coffeeshops in Nederland. Ook de illegale markt zal erdoor veranderen. Welke veranderingen er precies gaan plaatsvinden is niet te voorspellen. Daarom moet het proces voortdurend nauw in de gaten worden gehouden en waar nodig worden bijgestuurd.

Complex probleem vraagt om moderne aanpak

Dit sluit aan bij de betrekken-beginnen-bijsturen aanpak die secretaris-generaal Maarten Camps van Economische Zaken in zijn nieuwjaarsartikel van 2017 introduceerde. Hij stelde dat de traditionele wijze van beleid ontwikkelen voor het oplossen van complexe problemen in een dynamische en internationaal verweven wereld niet meer in alle gevallen passend is. Binnen deze maatschappelijke dynamiek is het volgens Camps van belang om burgers en bedrijven te betrekken en beleid tijdig bij te sturen op basis van feitelijke informatie. De rijksoverheid presenteert deze aanpak op een aantal websites als een moderne nieuwe aanpak om complexe problemen aan te pakken.

De ouderwetse manier betekent dat nieuw beleid wordt ingevoerd en dat er vervolgens wordt gemeten wat voor effect dat heeft. De nieuwe manier van beleidsontwikkeling is gaandeweg zoeken naar een oplossing die voor iedereen werkt. Uitgangspunt is dan wel dat iedereen hetzelfde doel nastreeft. In dit geval: Succes van het experiment. Dat lijkt nu niet bij alle politieke partijen op het vizier te staan.

Foute grondgedachte

Een aantal politieke partijen speelt met de gedachte dat er na het experiment een balans kan worden opgemaakt. ‘We zien wel’, stralen ze uit. Deze partijen gaan ervan uit dat het experiment kan worden stopgezet na enkele jaren. Dit idee berust op een foute grondgedachte. De huidige cannabismarkt is een precair evenwicht tussen illegaal en gedoogd, tussen aanbod en vraag, tussen regels en realiteit. Het experiment zal die balans hoe dan ook verstoren. Die verstoring maakt terugkeer naar de huidige situatie onmogelijk: een experiment met gereguleerde wiet is onomkeerbaar!

Het wietexperiment zal leiden tot een geheel nieuwe situatie. Ook in de gemeenten die niet meedoen aan het experiment. Het aanbieden van kwalitatief goede en veilige wiet in een aantal gemeenten in Nederland zal tot verschuivingen leiden. Naar die experimentgemeenten toe, of ervan af. Ook zal het leiden tot verschuivingen op de illegale markt, al hangt het af van de aanpak en flexibiliteit van het experiment welke gevolgen het zal hebben voor de illegale markt.

Fases

Daarom is het belangrijk om de nieuwe situatie met gereguleerde wiet in fases in te voeren en goed te monitoren wat er gebeurt als er een stapje is gezet. Voer de gereguleerde wiet in bij een aantal coffeeshops en kijk hoe de markt reageert. Accepteert de consument de aangeboden gereguleerde wiet? Sluit het aanbod aan bij de wensen van de klant? Blijft hij komen in de coffeeshop waar de nieuwe wiet wordt verkocht? Vindt hij het niets en gaat hij naar een buurgemeente waar nog ouderwets gekweekte wiet wordt verkocht? Gaat hij naar de straatdealer? Kleine schommelingen zijn bij te sturen, als je er op tijd bij bent. Als de aangeboden wiet niet wordt verkocht omdat die niet bevalt moet dat snel worden gesignaleerd en moet er meteen worden bijgestuurd. Na de eerste stap inclusief monitoring en bijsturing volgt stap twee. Daarbij wordt zo nodig een aangepast assortiment aangeboden in een volgende groep coffeeshops. Als je merkt dat je op een verkeerd spoor zit kun je overwegen om een kleine stap terug te doen. Flexibiliteit is geboden. Door in fases de coffeeshops in Nederland van gereguleerde wiet te voorzien reguleer je geleidelijk heel Nederland, waarbij je de kinderziektes onderweg uit het experiment haalt. Stap voor stap invoeren, geleidelijkheid, flexibiliteit, monitoring met bijsturen en aanpassen. Dat moeten de sleutelwoorden zijn van het experiment.

Doel moet succes zijn

Als je de gereguleerde wiet in fases invoert waarbij je goed monitort welke gevolgen iedere stap heeft voor de markt, kun je de markt proberen te sturen in een gewenste richting. Belangrijk daarbij is dat je van tevoren bepaalt welke richting wenselijk is. Met andere woorden: je moet een doel stellen voor je begint aan het experiment.

Laten we ervan uitgaan dat dat doel is: over een aantal jaren moeten alle coffeeshops gereguleerde wiet verkopen en consumenten moeten die gereguleerde wiet verkiezen boven alle andere in Nederland aangeboden wiet. Het stellen van dit doel, of eventueel een aangepast doel, ontbreekt op dit moment.

Ondernemerschap

Naast het vaststellen van het doel zijn ook enkele essentiële maar weinig genoemde uitgangspunten voor het wietexperiment belangrijk. Een ervan is de focus op ondernemerschap. De cannabismarkt vraagt om ondernemerschap, het kan geen staatsgeleide markt zijn. De marktvraag verandert continu. Slimme illegale producenten zullen daarop blijven inspelen. Als het in de coffeeshop niet te krijgen is springt de illegale markt in het gat. Dat is altijd zo geweest, dat zal altijd zo blijven. Ondernemen is daarop het antwoord. Gereguleerd ondernemen, in dit geval.

Coffeeshopondernemers zullen continu in staat moeten worden gesteld om nieuwe producten te blijven aanbieden die aan de vraag voldoen. Gereguleerde producenten zullen steeds nieuwe variëteiten moeten kunnen blijven aanbieden. Ook zal er een goed antwoord moeten worden geformuleerd op de vraag naar andere producten, bijvoorbeeld edibles. Je kunt als overheid wel hard ‘nee’ blijven roepen, maar de edibles worden steeds populairder. En als de shops ze niet verkopen vindt de consument wel een andere manier om ze te verkrijgen. Flexibiliteit en vrij ondernemerschap zijn nodig! Net als in andere markten.

Geen standaardproduct

Een ander uitgangspunt is de aanvaarding van het feit dat cannabis geen stabiel product is. Je kunt nu wel een standaardproduct kweken dat goed verkoopt, maar het is maar zeer de vraag of je datzelfde product over 5 jaar nog aan de man kunt brengen. De cannabismarkt verandert voortdurend, de producent zal zijn aanbod voortdurend moeten aanpassen. Er is geen eindfase, eerder een continue doorloopfase.

Een laatste uitgangspunt is dat het aantrekkelijk moet zijn en blijven voor producenten en coffeeshops om aan het experiment mee te doen en te blijven doen. De pioniers steken hun nek uit waarbij het niet zeker is hoe de afloop zal zijn. Er zullen investeringen moeten worden gedaan waarvan niet zeker is in hoeverre die iets op zullen leveren. Daarom zul je als overheid de coffeeshops en de producenten moeten ondersteunen bij het vinden van manieren om het experiment te laten slagen. Het tegenovergestelde zal leiden tot een regelrechte chaos op de cannabismarkt, waarbij jongens op scooters de lachende derde zijn.

Historische fout

Als het experiment niet werkt en je de boel op zijn beloop laat blaas je het huidige systeem met cannabisverkoop door coffeeshops op. ‘Mooi meegenomen’, zal menig anti-coffeeshop-politicus denken. Maar wat ervoor in de plaats komt weet je niet. Misschien droogt het cannabisgebruik in ons land wel op (zoals sommigen hopen), maar aannemelijker is dat de cannabismarkt een grote anarchistische oncontroleerbare bende wordt die zich vermengt met de markt van de synthetische drugs en de zware criminaliteit zoals in veel andere landen. Dat zou een historische fout zijn.

Gefaseerde geleidelijkheid

Laten we duidelijk zijn. Mislukken van het wietexperiment is geen optie. Als er gaat worden geëxperimenteerd met gereguleerde wiet is er geen weg terug. Wel is het zeer waarschijnlijk dat gaandeweg het experiment veranderingen en aanpassingen zullen plaatsvinden. En dat verloopt het meest soepel langs de weg van de gefaseerde geleidelijkheid.

Redactie BCD, 10 september 2018