Een bom onder het coffeeshopbeleid

De afgelopen maanden wordt Amsterdam met regelmaat opgeschrikt door handgranaten die aan deuren van coffeeshops worden geplakt of gewoon voor de deur worden gevonden. Twee jaar geleden was een aantal coffeeshops in de Amsterdamse binnenstad al het doelwit van beschietingen. Vaak betrof het coffeeshops met een onberispelijke reputatie die goed te boek staan in het stadhuis. Hoe kan deze recente explosie van geweld tegen coffeeshops worden gestopt? Mr. Maurice Veldman bespreekt deze netelige vraag en somt nog andere ontwikkelingen op die het leven van een coffeeshophouder niet makkelijker maken.

Beschietingen, afpersingen en handgranaten

Twee tot drie jaar geleden werd Amsterdam ’s nachts opgeschrikt door schietincidenten in de binnenstad. Coffeeshops vormden het doelwit, zonder dat er in de meeste gevallen enig verband kon worden gelegd tussen deze bedrijven en ongeoorloofde activiteiten, laat staan met de georganiseerde misdaad.

Vervolgens vonden vorig jaar her en der pogingen tot afpersing plaats. Per e-mail werden uitbaters van coffeeshops op dwingende wijze te verstaan gegeven dat zij binnen 24 uur € 50.000 per bitcoin moesten overmaken, anders volgde onverbiddelijk sluiting. Bij niet tijdige betaling werd het bedrag verdubbeld. Als aangifte werd gedaan zou de exploitant direct worden gestraft met een sluiting van minimaal drie maanden.

De jongste methode om roet in het eten van cannabisondernemers te strooien is het bevestigen van een handgranaat aan de deur van de coffeeshop om het bedrijf te elimineren. Dat laatste gebeurde met twee coffeeshops in Amsterdam Oost. Deze zijn momenteel allebei gesloten. Elders in de stad sloten coffeeshops volgens afspraak vrijwillig voor een week.

Whodunnit?

Aan de politie de taak om daders te pakken, maar eenvoudig is dat niet. Op zichzelf is er die 100 miljoen euro beschikbaar die, in het kader van het justitiële Deltaplan tegen wat met een nieuw modewoord ‘ ondermijning’ is gaan heten, moet worden verdeeld tussen de politiekorpsen en justitiediensten. Maar dan gaat het om de strijd tegen wiet. Of dit royale budget tevens wordt besteed om de terreur vanuit de onderwereld tegen sommige coffeeshops te bestrijden valt te betwijfelen. Het zou wel een heel goede besteding van openbare middelen zijn.

Het ziet er echter niet naar uit dat die 100 miljoen tegen ondermijning zal worden aangewend om deze aanvallen op coffeeshops voor eens en voor altijd uit te bannen. Het ruimen van zolderkamertjes is zoveel eenvoudiger en levert betere statistieken op als het gaat om de publieke opinie te beïnvloeden bij de presentatie van het aantal opgeloste misdrijven rond cannabis. En per slot komt het de overheid best goed uit om de cannabisbranche gaandeweg nog meer te criminaliseren. Dat gebeurt immers al meer dan 15 jaar.

De lezer komt bedrogen uit als hij denkt dat er voldoende capaciteit en middelen zijn om dit onheil te keren. De politie heeft nooit één dader kunnen pakken van die schietincidenten, noch van het plaatsen van handgranaten. Ook de makers van de afpersingsmails ontsprongen de dans. Zijn coffeeshophouders vogelvrij verklaard?

Juridische tijdbom ingezet tegen coffeeshops

Zoals te doen gebruikelijk biedt de Raad van State de heroïsche strijders tegen ondermijning de helpende hand. Kortgeleden deed dit hoogste bestuursrechtelijke college een belanghebbende uitspraak die een juridische bom legt onder het coffeeshopbeleid.

Woning gesloten voor vier maanden vanwege een broodnodige stash

De zaak ging om een stash die thuis lag opgeslagen bij een werknemer van een coffeeshop die in een andere plaats woonde dan waar de coffeeshop was gevestigd. Na ontdekking van de voorraad – die door justitie standaard wordt omschreven als ‘een middel dat een ernstig gevaar oplevert voor de volksgezondheid’ – sloot de burgemeester de woning voor vier maanden.

Ook de coffeeshop gesloten voor een jaar

Daarmee was de kous niet af. Ook de coffeeshop moest dicht. De hoogste bestuursrechter vond het prima dat niet alleen de woning waar de stash lag moest sluiten, maar ook dat de coffeeshop eraan moest geloven en deze ging pardoes voor een jaar dicht. Omdat er een duidelijke link was tussen de coffeeshop in Eindhoven en de stash in Nuenen moest de coffeeshop voor maar liefst een jaar sluiten. Hierbij kwam dat overduidelijk was dat de wiet was bestemd voor de coffeeshop. Hypocrieter kan je het niet bedenken. Besef dat het hier gaat om twee sluitingen voor in totaal een jaar en vier maanden in twee verschillende plaatsen voor het aantreffen van één stash waarvan duidelijk was dat deze was bedoeld om binnen het kader van het gedoogbeleid te worden verkocht.

Saillant detail is dat de exploitant door de strafrechter was vrijgesproken van het bezit van cannabis vanwege een onrechtmatige binnentreding met als consequentie uitsluiting van de cannabis als bewijs. De burgemeester met in zijn kielzog de bestuursrechter trekken zich hier niets van aan en zorgen voor een tweespalt in de rechtspraak. Hiermee is de voorspelling uitgekomen dat veel burgemeesters zich bij de sluitingsbevoegdheid te buiten gaan aan machtsmisbruik.

Justitie twijfelt over doorgaan met de War on Drugs

Deze ontwikkelingen spelen zich af in een tijd dat zelfs de grootste tegenstanders van het gedoogbeleid concluderen dat de strijd tegen cannabis, ecstasy, cocaïne en andere drugs anders moet worden gevoerd. Enkele gezaghebbende adviseurs en vertegenwoordigers van politie en justitie luiden de noodklok en zien na jaren van keiharde strijd tegen het gedogen van cannabis ineens brood in regulering van de achterdeur. Emeritus hoogleraar criminologie Cyrille Fijnaut, al decennia het orakel van de harde lijn, wierp laatst in NRC Handelsblad al de handdoek in de ring en vergeleek de strijd tegen drugs van nu met de Amerikaanse Drooglegging van honderd jaar geleden, toen het verbod van alcohol de opkomst van grote misdaadsyndicaten in de hand bleek te werken. ‘Normen die niet worden gehandhaafd worden steeds minder nageleefd en gaan op den duur ten onder’, aldus Fijnaut, die ook ten aanzien van cannabis nu geneigd is om voor legalisering te pleiten.

Wietpas en afstandscriterium hebben in het kielzog van de harde aanpak gefaald. Het is opmerkelijk dat de meest onverdraagzame representanten van justitie en politie niet langer tegen de Wet gesloten coffeeshopketen zijn en nu toegetreden zijn tot het koor van pleitbezorgers van gereguleerde teelt. Dit is waarachtig een totale ommezwaai in denken.

Wet gesloten coffeeshopketen is molen die langzaam maalt

Helaas blijft het met die regulering veel te lang hangen in kleinschalige experimenten. Den Haag blijft een krachtdadige ingreep angstvallig uit de weg gaan. De ontwikkelingen rond de gereguleerde teelt gaan met de vaart van een slak op een teerton. We zullen moeten wachten tot de wiet elders in de wereld in nog meer landen wordt gelegaliseerd, pas dan zal Nederland ergens ver in de staartploeg over de finish komen.

Hoe nu verder? Benoem de zoveelste onderzoekscommissie

Het huidige repressieve beleid voortzetten werkt averechts. Hoe het dan wel moet weet men bij justitie niet. Er zal ongetwijfeld weer een commissie worden aangesteld die voor een fikse vergoeding onderzoek zal doen om aanbevelingen te doen om uit de impasse te komen. En dan zijn we weer een paar jaar verder en zijn die aanbevelingen elders in de wereld al hoog en droog in praktijk gezet.

Amsterdam, 23 mei 2019
mr. Maurice Veldman