Job Cohen en Eberhard van der Laan wisten: wietpas is een ramp in Amsterdam

Eberhard van der Laan en Job Cohen horen tot de meest geliefde Amsterdamse burgemeesters uit de naoorlogse geschiedenis. Beide waren mordicus tegen het weren van toeristen en andere niet-ingezetenen uit de Amsterdamse coffeeshops. Een serie citaten van de voormalige burgervaders maakt haarfijn duidelijk wat een buitenlanderverbod voor coffeeshops in Amsterdam zou betekenen: een feest voor dealers en een ramp voor de stad.

‘Van een joint ga je niet brallen’

Marius Job Cohen is van 2001 tot en met 2010 burgemeester van Amsterdam. In deze periode duikt het idee voor een zogenoemde wietpas, bedoeld om niet-ingezetenen uit de coffeeshops te weren, voor het eerst op. De zuidelijkste stad van het land, Maastricht, wil zo’n pas invoeren. In het Parool breekt Cohen in oktober 2008 een lans voor de coffeeshop:

‘Men vergeet waarom we hier ooit mee begonnen. Dat was de scheiding tussen soft- en harddrugs. In Nederland doen we dat nog steeds beter dan elders. Pas dus op voordat je dat weggooit.’

‘Er is geen branche die zo gecontroleerd wordt als de coffeeshops. De eigenaren weten waar ze zich aan te houden hebben en dat ze anders dicht gaan. We hebben wel last van brallende Britten. Maar van een joint ga je niet brallen.’

In een interview met NRC/Handelsblad over de notitie Het Amsterdamse coffeeshopbeleid 2008 zegt Cohen “niet ontevreden over het coffeeshopbeleid van de afgelopen jaren” te zijn:

‘De harddrugs en de softdrugs zijn gescheiden, de overlast is beperkt en uit onderzoek blijkt dat jongeren in Amsterdam niet meer softdrugs gebruiken dan hun leeftijdgenoten in Frankrijk, dat een repressief drugsbeleid heeft.’

Coffeeshops openhouden biedt betere bescherming van jongeren tegen drugsmisbruik dan coffeeshops sluiten, legt de burgemeester van Amsterdam uit:

‘Het zou goed kunnen dat je meer straathandel en drugskoeriers krijgt doordat de coffeeshops verder weg komen te liggen. Het is goed mogelijk dat jongeren dan makkelijker in aanraking komen met drugs en de politie meer werk krijgt te doen dan nu.’

Wonderlijke spagaat

Cohen is voorstander van legalisering van cannabis en wijst op het meten met twee maten als het over cannabis en alcohol gaat:

‘Er is namelijk al jaren sprake van een wonderlijke spagaat. Aan de ene kant worden softdrugs zo veel mogelijk aan banden gelegd, aan de andere kant is de verkoop van alcohol geheel vrij. Terwijl alcohol zeer verslavend is, kun je in de buurt van scholen gewoon drank kopen. Al die mensen die nu praten over de hoge THC-waarden in cannabis, moeten kijken hoeveel alcohol er in breezers, te koop bij Albert Heijn, zit. Ik bepleit geen harde aanpak van alcohol, ik bepleit een gelijke behandeling van softdrugs en alcohol.’

In november 2009 stuurt Cohen een brief aan minister van binnenlandse zaken Guusje ter Horst. Hij signaleert dat het internationale politieke getij gunstig oogt voor het Nederlandse cannabisbeleid: ‘President Obama heeft verklaard dat hij het drugsbeleid zal stoelen op zakelijke, niet ideologische basis.’

Wietpas onwerkbaar in Amsterdam

Cohen uit zijn zorgen over het beleid dat het nieuwe kabinet voor ogen heeft. Daarin wordt onvoldoende rekening gehouden met Amsterdam. Vooral de wietpas is onwerkbaar, waarschuwt hij: ‘Toeristen in Amsterdam zijn hier vaak voor meerdere dagen, waarbij ze, naast vele andere activiteiten, soms ook een coffeeshop bezoeken.’

Cohen’s opvolger Eberhard Edzard van der Laan bestuurt de stad van juli 2010 tot zijn overlijden in oktober 2017. Ook hij begrijpt hoe desastreus een buitenlanderverbod voor coffeeshops in Amsterdam uit zal pakken. In een brief aan justitieminister Ivo Opstelten schrijft Van der Laan in november 2010:

‘De voorgestelde invoering van een pasjessysteem om toeristen te weren uit de coffeeshop zal in Amsterdam gevolgen hebben die niet in lijn zijn met de bovenomschreven verworvenheden van het coffeeshopstelsel in de stad. Sterker, het verwachte gevolg is dat de overlast in de buurt van de overgebleven coffeeshops toeneemt.’

‘De Amsterdamse coffeeshops in het centrum bedienen voor een groot deel toeristen, maar leveren niet de overlast op die in de grensstreek wordt ervaren. Toeristen in Amsterdam komen niet alleen naar de stad om bij de coffeeshop af te halen en daarna direct te vertrekken, maar bezoeken deze veelal te voet als onderdeel van hun meerdaagse verblijf.’

‘Als toeristen de toegang tot de coffeeshop ontzegd wordt, leidt dit in Amsterdam tot illegale (door)verkoop van softdrugs en straathandel en de daarmee gepaard gaande overlast, criminaliteit en gezondheidsrisico’s.’

Toestanden van de Zeedijk terug

Een dag later verschijnt in de Volkskrant een interview met Van der Laan, onder de kop ‘Softdrugsbeleid kabinet ramp’. Een aantal citaten:

‘Als toeristen de toegang tot de coffeeshop wordt ontzegd, wordt het weer lucratief softdrugs te verkopen op straat. Dan krijgen we de toestanden van de Zeedijk van de jaren tachtig terug. Is die straat eindelijk opgeknapt, komen de dealers terug. Doe dat de straat niet aan.’

‘In Amsterdam hebben we met de coffeeshops het softdruggebruik beheersbaar gemaakt. Wij hebben zicht op wat er in coffeeshops gebeurt. Wij controleren streng. De politie loopt dagelijks coffeeshops binnen. In vijf jaar zijn er vijftien minderjarigen aangetroffen. Wij zitten boven op coffeeshops die overlast veroorzaken. Met de gedoogvergunning hebben we een stok achter de deur. De vergunning kunnen we afpakken.’

‘De Amsterdamse coffeeshops bedienen voor een deel toeristen, maar zij veroorzaken niet de overlast die de grensstreek teistert. Toeristen komen niet alleen naar Amsterdam voor een coffeeshop om meteen weer te vertrekken.’

‘Veruit de meeste toeristen komen niet voor de coffeeshops. Maar die worden straks lastiggevallen door agressieve straatverkopers.’

Vinger op de zere plek

Te gast bij de populaire talkshow Pauw & Witteman legt Eberhard van der Laan in oktober 2012 haarfijn de vinger op de zere plek in de discussie over Amsterdam, de coffeeshops en het toerisme. Een aantal citaten uit dit gesprek met interviewer Paul Witteman, die nu nog evenveel hout snijden als destijds:

‘Nou moet ik u toch ernstig corrigeren. Er wordt onderzoek gedaan naar de motieven waarom toeristen komen. Dat is nooit één ding, dat zijn een heleboel dingen. Het eerste is gewoon -en ik heb het ook als ik op vakantie ga- door een stad willen lopen: dat moet je fijn vinden. 95% van de mensen hebben dat motief.’

‘Zal ik u zeggen dat de coffeeshops op plaats veertien staan in de motieven? En dat voor 35% van de toeristen dat een motief is, naast de musea, naast de architectuur van de binnenstad, naast een heleboel andere dingen.’

‘U heeft het nu in verschillende inleidingen gezegd, maar het gaat ook om informatie, en sorry dat ik zo eigenwijs ben: er zijn heel veel toeristen die óók voor de coffeeshop komen, want er komen namelijk gigantisch veel toeristen naar Amsterdam elk jaar. Maar er komen er ook een heleboel níet voor de coffeeshops. En diegenen die voor de coffeeshops komen, doen óók de musea en ook dit en ook dat.’

Meer overlast, criminaliteit en straatroof

‘De oude regering wou zeggen: toeristen mogen niet meer in de coffeeshop komen, je moet de Nederlandse nationaliteit hebben. Nou, wij weten dat van de zes à zeven miljoen toeristen die hier komen per jaar, anderhalf miljoen ook naar de coffeeshop gaat. Als die daar niet meer mogen kopen, dan weten we, de ervaring leert: dan zullen ze op straat gaan kopen. En als ze op straat gaan kopen heb je een paar grote nadelen: je krijgt veel meer overlast, meer criminaliteit, straatroof zal ook toenemen.’

‘Ons coffeeshopstelsel heeft een paar grote voordelen: er wordt niet verkocht aan minderjarigen, daar is een eis dat ze letten op de kwaliteit en de samenstelling van wat ze verkopen aan wiet. Dat raakt allemaal verloren. En dan zijn we dus terug bij, ik weet niet of u zich dat herinnert, de Zeedijk in de jaren tachtig? Dat was echt een getto in Nederland.’

‘Op straat staan de verkopers’

‘Dan mogen toeristen niet kopen in een coffeeshop. En ze komen wel en een flink deel zal het ook willen blijven doen. En op straat staan de verkopers. Kijk, Maastricht en Venlo en al die grensgebieden in het zuiden van het land, kregen Belgen, Fransen, Duitsers, die gewoon honderd kilometer rijden om te kopen en dan weer weg zijn… Maar wij hebben andere toeristen. En die blijven komen.’

‘Het is heel belangrijk dat het feitelijke geluid klinkt uit de stad. Misschien moet ik dat nu zeggen: er is een achterdeurprobleem met de coffeeshops en niet iedereen doet het goed. Ik heb er ook al heel wat gesloten… Maar het stelsel als zodanig functioneert, functioneert goed. Als dat in gevaar komt door die eis van ingezetenschap, dan zie ik heel slechte dingen gebeuren. Kijk, wij zetten de politie liever in op overvallen en op straatroof… Dat is toch logisch?’

Zomergasten

Een paar weken voor zijn dood is Eberhard van der Laan de hoofdpersoon in het roemruchte VPRO-programma Zomergasten. De aflevering wordt uitgezonden op 30 juli 2017. Over zijn geliefde Amsterdam zegt hij tegen presentatrice Janine Abbring:

‘Er is wel heel veel druk op de stad. Omdat het goed gaat met de stad willen er heel veel mensen wonen. En wat wij absoluut moeten voorkomen, en dit is misschien wel mijn belangrijkste politieke punt van deze avond. Want dat is een discussie die wij nog niet goed voeren en die discussie is hoognodig: Amsterdam is zo populair dat we dreigen Londen achterna te gaan, waar de gemiddelde Londenaar het niet meer kan betalen om er te wonen.’

‘Weet je, het heeft te maken met het succes dat Amsterdam al die bedrijven aantrekt, mensen ook uit de rest van Nederland aantrekt. En de discussie in Amsterdam dreigt een beetje uit de hand te lopen. Want het is dit aspect, dat de huizen zo duur kunnen worden als we niet opletten, en dat er zoveel mensen zijn, toeristen, die het leven minder leuk maken voor de gewone Amsterdammer. Die beide problemen moeten we oplossen. In het besef overigens dat het luxeproblemen zijn. Dan bedoel ik niet dat het geen problemen zijn, maar dan bedoel ik: we danken ze aan het succes van de stad.’

Kunnen we in Amsterdam déze discussie nu eens serieus gaan voeren? En geen tijd meer verspillen aan het achterhaalde en contraproductieve i-criterium?

Bronnen:

Cohen: ‘Ik doe dit met tegenzin, maar het moet’, NRC/Handelsblad, 21 november 2008
https://www.nrc.nl/nieuws/2008/11/21/cohen-ik-doe-dit-met-tegenzin-maar-…

‘Wereld is rijp voor Nederlands drugsbeleid’, de Volkskrant, 5 december 2009
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/wereld-is-rijp-voor-nederla…

Cohen: coffeeshop moet blijven, het Parool, 28 oktober 2010
https://www.parool.nl/nieuws/cohen-coffeeshop-moet-blijven~b34aa8ed/

Brief Amsterdam aan Opstelten: nee tegen wietpas, VOC website, 19 november 2010
https://voc-nederland.org/blog/2010/11/19/brief-amsterdam-aan-opstelten-…

‘Softdrugsbeleid kabinet ramp’, de Volkskrant, 20 november 2010
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/softdrugsbeleid-kabinet-ram…

Amsterdamse burgemeester Van der Laan bij P&W over wietpas: ‘Iedereen moet zich zorgen maken’, VOC website, 24 oktober 2012
https://voc-nederland.org/blog/2012/10/24/amsterdamse-burgemeester-van-d…

Zomergasten met Eberhard van der Laan, 30 juli 2017
https://www.vpro.nl/programmas/zomergasten/speel~WO_VPRO_13056435~eberha…

Redactie BCD, 20 augustus 2020