Terwijl aantal coffeeshops blijft dalen groeit zorg om illegale verkoop

‘De situatie rondom coffeeshops blijft goed beheersbaar’, meldde het CCV (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid) eind augustus. ‘Overlast van coffeeshops is meestal niet ernstig. Zorgelijk is wel het groeiende gebruik van internet en sociale media bij de illegale verkoop van softdrugs en de vermenging met de handel in hard drugs.’ Ondertussen blijft het aantal coffeeshops dalen, in Amsterdam en de rest van Nederland.

Aanleiding voor het artikel van Secondant, ‘het platform voor maatschappelijke veiligheid’, is de jaarlijkse Monitor ontwikkelingen coffeeshopbeleid. Met deze Monitor probeert het ministerie van Justitie en Veiligheid ‘de ontwikkelingen in vier aan het coffeeshopbeleid gerelateerde fenomenen in kaart te brengen, volgen en duiden’. Die vier fenomenen zijn: coffeeshoptoerisme, softdrugstoerisme, de situatie rondom coffeeshops en de illegale verkoop van softdrugs.

De metingen worden uitgevoerd door onderzoeksbureau Breuer & Intraval. De vijfde editie, over 2018, verscheen half mei 2020. De onderzoekers hebben landelijke en regionale cijfers van politie en Openbaar Ministerie opgevraagd en geanalyseerd. Daarnaast ondervroegen zij in een steekproef van 31 gemeenten uit elf onderzoek-regio’s gemeenteambtenaren, politiemensen en coffeeshopeigenaren.

Coffeeshops doen het prima

De belangrijkste conclusies van de vijfde Monitor zijn in het kort samen te vatten als: coffeeshops doen het prima en veroorzaken nauwelijks problemen, coffeeshoptoerisme is een sterk lokaal fenomeen, softdrugstoerisme komt nog minder voor en waar hiervan wel sprake is, is een dalende trend zichtbaar. Citaat uit het Secondant artikel:

‘De situatie rondom coffeeshops is in 2018 en de jaren daarvoor beheersbaar te noemen. Bij eventuele problemen in de directe omgeving van coffeeshops gaat het vooral om verkeers- en parkeerproblemen. Steeds vaker werken gemeenten en coffeeshops samen om de hierdoor ontstane overlast te voorkomen en te beperken.’

De schoen wringt ergens anders. Niet bij de coffeeshops, maar op internet:

‘Het toenemend gebruik van nieuwe technologieën bij de illegale verkoop van softdrugs ten slotte is zorgwekkend te noemen. Illegale verkopers lijken steeds vaker op bestelling en via internet te werken en opereren hierdoor minder zichtbaar. Mogelijk wordt hierdoor een belangrijke doelstelling van het Nederlandse drugsbeleid ondermijnd: de scheiding van de markt van softdrugs (hasj en wiet) van die van harddrugs (heroïne, cocaïne etc.).’

Nulbeleid

Hier wreekt zich het feit dat het aantal coffeeshops in Nederland al ruim twintig jaar daalt, terwijl de vraag niet verandert en de bevolking en het aantal toeristen blijft stijgen. Kijken we naar landelijke situatie, dan valt als eerste op dat in ruim drie kwart van alle gemeenten geen enkele coffeeshop te vinden is. Deze 380 gemeenten hebben geen beleid of een zogeheten “nul-beleid” en schuiven zo hun verantwoordelijkheid af naar de dichtstbijzijnde gemeente die zijn kop niet in het zand steekt.

Het aantal coffeeshops in de 102 gemeenten die wél een of meer coffeeshops binnen hun grenzen toestaan daalt al sinds de jaren negentig van de vorige eeuw. Voor de periode tussen 1972, toen de eerste coffeeshop van Amsterdam, de Mellow Yellow zijn deuren opende, tot 1998 bestaan helaas geen betrouwbare cijfers. Pas vanaf 1999 houdt onderzoeksbureau Breuer & Intraval het aantal coffeeshops in Nederland systematisch bij.

‘Een ware Explosie van koffieshops’

Voor gegevens over de voorafgaande periode kunnen we putten uit het boek ‘Cannabis in Amsterdam, een geografie van hashish en marijuana’ (1989) van de in 2015 overleden sociaal geograaf Adriaan Jansen. Hij beschrijft hoe de publicatie van richtlijnen voor coffeeshops in 1980 leidde tot “een ware explosie van koffieshops” in Amsterdam:

‘Begin 1980 bestonden er in Amsterdam ongeveer twintig van dergelijke etablissementen, waar min of meer permanent softdrugs verkrijgbaar waren. Momenteel schommelt dat aantal rond de 300, waarbij de definitie van koffieshop wel wat moet worden opgerekt; er bestaan tegenwoordig ook cafés, restaurants en disco’s waar je softdrug kunt kopen. De beleidswijziging heeft er uiteraard toe geleid dat het politiewerk in verband met de kleinhandel in softdrugs aanzienlijke verminderde, ondanks de aanzienlijke toename van het aantal koffieshops.’

Het woord ”ondanks” is hier wat ongelukkig gekozen. Het is immers juist dankzij de coffeeshops dat de politie zich niet meer bezig hoefde te houden met illegale “kleinhandel in softdrugs”. Want als mensen bij coffeeshops terecht kunnen, dan hebben illegale dealers maar weinig omzet. Iedereen koopt liever in een nette winkel, dan bij een vage figuur op in een donker steegje.

Fles illegale whisky

Vergelijk het met een andere populaire drug, alcohol: waarom krijg je op straat nooit een kratje bier of een fles illegale whisky aangeboden? Omdat er een ruim gereguleerd aanbod aan drank bestaat, in cafés, restaurants, slijterijen en supermarkten. Op precies dezelfde manier zet een voldoende aantal coffeeshops de dealers grotendeels buitenspel.

Tegen deze achtergrond is de daling van het aantal coffeeshops, afgedwongen door de lokale en de landelijke overheid, een schoolvoorbeeld van contraproductief beleid.

Terug naar de cijfers. In 1989 telde Amsterdam volgens Jansen dus zo’n 300 coffeeshops. Bij het begin van de metingen van Breuer & Intraval, in 1999, stond de teller op 288. In de jaren daarna daalde dit aantal gestaag, tot nog slechts 168 coffeeshops in 2018. In minder dan twintig jaar is Amsterdamse coffeeshop bestand met ruim 41 procent gedecimeerd.

Coffeeshops Amsterdam boven landelijk gemiddelde

Ter vergelijking: het aantal inwoners van Amsterdam nam tussen 1999 en 2018 toe met 127.000 personen, een stijging van zo’n zeventien procent. De gemeente juicht online dat het inwonertal inmiddels “21% groei!” laat zien. Landelijk nam het aantal coffeeshops tussen 1999 en 2018 af van 846 naar 570, een daling van 32 procent. Terwijl de druk op Amsterdam veel groter is, daalde het aantal coffeeshops juist hier harder dan het landelijk gemiddelde.

De resultaten van het “minder minder minder coffeeshops beleid” zijn terug te vinden in de Monitor ontwikkelingen coffeeshopbeleid 2018. Twee citaten:

Van straathandel naar besteldienst
‘In vrijwel alle onderzochte gemeenten zagen we in de voorgaande metingen vormen van illegale verkoop van softdrugs (en harddrugs). Uit de vorige meting over het jaar 2017 lijkt het beeld dat de experts schetsen over de illegale verkoop enigszins zorgelijk. Zo lijkt de ‘pure vorm’ van straathandel, waarbij de dealers in de openbare ruimte aanwezig zijn, te verschuiven naar het werken op bestelling.’

Buiten het zicht van de coffeeshops
‘Dat eigenaren en medewerkers van coffeeshops hier nauwelijks zicht op hebben, is een indicatie dat dergelijke illegale activiteiten zich steeds verder buiten het zicht van de coffeeshops voordoen. In negen gemeenten gaven de lokale experts dan ook aan dat er sprake is van een verplaatsing in de illegale verkoop.’

Relatief veel illegale verkoop in Amsterdam

De mate van illegale verkoop verschilt per gemeente, schrijven de onderzoekers. Amsterdam hoort bij de stijgers:

‘Volgens de lokale experts kwam in de regio’s Amsterdam, Limburg en Zeeland-West-Brabant de afgelopen jaren relatief veel illegale verkoop voor. Ook in de regio’s Midden-Nederland en Noord-Nederland zagen we in 2017 een stijgende lijn in de illegale verkoop van softdrugs.’

Het is pijnlijk dat beleidsmakers, bestuurders en politici na bijna vijftig jaar nog steeds niet lijken te beseffen dat het sluiten van coffeeshops een directe stimulans betekent voor het illegale circuit. De coffeeshops zijn niet de vijand van de overheid, maar een bondgenoot, om de stad leefbaar, veilig en vriendelijk te houden.

Niet minder, maar méér coffeeshops

In dit verband is het verheugend dat diverse gemeenten, waaronder Eindhoven, Helmond, Zwolle, Utrecht en Tilburg zijn afgestapt van het minder coffeeshops beleid en actief werken aan méér coffeeshops. Beter ten halve gekeerd, dan ten hele gedwaald.

Bronnen:
Zorgen over de illegale verkoop van softdrugs, Secondant, 24 augustus 2020
Coffeeshops in Nederland 2018. Aantallen coffeeshops en gemeentelijk beleid 1999-2018 Breuer & Intraval , juli 2019
Monitor ontwikkelingen coffeeshopbeleid meting-2018 Breuer & Intraval, mei 2020
Cannabis in Amsterdam Een geografie van Hashish en Marijana, A.C.M. Jansen